He never said I love you.

Even though he worked in the steel mills
in those times, through and through
he remained a farmer.

In October, he’d roast the red peppers
on the farmhouse balcony
with the acetylene torch.

His sounding voice
silenced everyone.
His daughter stood up to him.

He never said I love you.

Tobacco and steel dust
plowed through his vocal cords.
A field poppy less two leaves.

His daughter has married into another city.
The retiree brings a gift.
Not rubies, not red silk, either.

Over the years he lifted the parts from the mill.
With the acetylene torch
inch by inch he made her a bed from the steel.

He never said I love you.

_______

Translated from the Basque by Elizabeth Macklin

_________

Aparte-apartean, Kirmen Uribe (Bitartean heldu eskutik, 2001)

Sei urterekin egin zuten lehen itsasoratzea aitak eta osabak,
eta patroitza Bustio baporean ikasi.
Gogorrak ziren garai hartako patroiak,

ekaitz egunetan ukabilak estutu eta zerura begira
«bizarrik badaukazu etorri hona!»
Jainkoari amenazo egiten zieten horietakoak.

Mutil koskorrak zirenean, igandeko mezetara
txandaka joan behar izaten zuten lau anaia nagusiek,
traje bakarra baitzen etxean. Bata elizatik etorri,

trajea erantzi, besteari eman
eta horrela joaten ziren mezetara,
nor bere orduan, nor bere zapatez.

Umetan, aita itsasotik iristen zen egunean,
portuko morro luzeenean egoten ginen zain
mendebaldera begira. Hasieran

ezer ikusten ez bazen ere, laster
antzematen zuen gutariko batek hodeiertzean
puntu beltz bat, pixkanaka itsasontzi bilakatzen zena.
Ordu beteren buruan heltzen zen ontzia morrora,
eta bira egiten zuen gure aurrean portura sartzeko.
Aitak agur egiten zigun eskuaz.

Ontzia igaro orduko, arineketan joaten ginen
atrakatu behar zuten tokira.
Aita ohean azkenetan zegoela ere

gorazarre egiten zion bizitzari,
eguna bizi behar dela esaten zigun,
beti arduratuta ibiliz gero ihes dagiela bizitzak.

Eta agintzen zuen: Beti iparralderago
joan behar duzue, ez da sarea bota behar
arraina ziur dagoela dakizuen tokian,

aparte-apartean bilatu behar da,
daukazuenarekin konformatu gabe.
«Heriotzak ez du irabaziko»

idatzi zuen Dylan Thomasek,
baina nonoiz irabazten du,
eta halaxe amatatu zen aitaren bizitza ere,

mendebaldera eginez
hodeiertzean galtzen zen itsasontzia bezala,
uberan oroitzapenak marraztuz.